کد مطلب:317300 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:202
سیر تاریخی بارگاه و مرقد مطهر حضرت عباس از آغاز تاکنون
در خصوص چگونگی پیدایش بارگاه ملكوتی حضرت ابوالفضل العباس (ع) كه تاریخ مشتركی با آستانه مقدس سیدالشهدا (ع) دارد و یكی از مهمترین زیارتگاههای شیعیان عالم است، باید گفت كه در روز یازدهم محرم سال 61 هجری یعنی تنها یك روز پس از حادثه جانگداز كربلا، وقتی كه خبر شهادت امام حسین (ع) و یارانش به شهر كوفه رسید، از آنجا كه مأموران عبیدالله بن زیاد از تجمع مردان جلوگیری می كردند زنان كوفه كه از این فاجعه عظمی اندوهگین و پریشان بودند، در تجمع عظیمی با هم متعهد شدند كه در روز شانزدهم محرم به طرف دشت كربلا حركت كنند تا در مراسم هفتمین روز شهادت سیدالشهداء و یارانش در آن محل حاضر باشند.
در خلال حركت این گروه از زنان كوفی، گروه كثیری از زنان قبایل و عشایر اطراف نینوا و قادسیه و كربلا به آنها پیوستند، به نحوی كه جمعیت بسیار زیادی كه حتی تعداد آنها را به اغراق تا صد هزار گفته اند در كربلا حاضر شدند. این زنان بر سر قبر سیدالشهداء (ع) و حضرت عباس (ع) سایبانی زدند و به عزاداری قیام كردند و لذا از همان روز هفتم شهادت كربلائیان بر مزار مقدس ابا عبدالله الحسین (ع) و
[ صفحه 180]
اصحاب و انصار و اعوان آن حضرت (ع) و به خصوص حضرت عباس (ع) اثر قبری پدیدی آوردند.
در خصوص مزار مقدس حضرت عباس (ع) باید اشاره كرد كه علاوه بر زنان كوفی و دوستدار اهل بیت (ع) قبیله بنی كلاب - كه مادر حضرت عباس (ع) یعنی ام البنین (س) از آنها بود - و قبیله بنی اسد و سایر قبایل برای آبادی و عمران این روضه و بارگاه كوشا بودند و بنی امیه هم اگر در بنای قبر و روضه حضرت عباس (ع) شركت نمی كردند، مخالفتی هم نمی كردند.
بارگاه ملكوتی باب الحوائج حضرت عباس (ع) از آغاز تا كنون دوره های مختلف عمرانی را به خود دیده است كه با استناد به منابع و مآخذ، دوره های مهم عمران و آبادانی مرقد مطهر آن بزرگوار به شرح زیر است:
دوره ی اول: مختار بن ابوعبیده ثقفی كه در سال 66 هجری با كمك جمع كثیری از ایرانیان مقیم عراق كه معروف به موالی و از شیعیان مولا علی (ع) بودند و همچنین جمعی از اعراب كوفه و نواحی اطراف آن، به خونخواهی سیدالشهداء (ع) قیام كرد و در دوران اندك قدرت و حكومتش علاوه بر قصاص قاتلان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به كمك شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) اولین عمارت آستانه مقدس حضرت ابوالفضل (ع) بنا گشت و این عمارت و به طور كلی تمام شهر
[ صفحه 181]
كربلا كم كم رو به آبادانی گذاشت اما بعدها توسط هارون الرشید خلیفه عباسی در سال 170 هجری این عمارت ویران گردید. [1] .
دوره ی دوم: مأمون پسر هارون الرشید كه در سال 198 هجری به كمك شیعیان و ایرانیان خصوصا خراسانیان قدرت را به دست گرفت، برای جلب قلوب شیعیان دست به اقداماتی زد از جمله ولایت عهدی امام رضا (ع) و همچنین برخورد مناسب با شیعیان. لذا این دوره فرصت مغتنمی برای شیعیان و محبان اهل بیت (ع) بود و با استفاده از این فرصت به احیاء و عمران عمارت مرقد مطهر آن حضرت (ع) پرداختند.
ولی در سال 232 هجری متوكل عباسی بر مسند خلافت نشست. وی كه عناد و دشمنی خاصی نسبت به شیعیان و آل ابیطالب (ع) داشت، دستور داد كه آستانه های مقدس سیدالشهداء و حضرت عباس (ع) و تمامی شهر كربلا را خراب كردند و تمام منطقه را شخم زدند و بر روی آن آب جاری كردند. [2] .
دوره ی سوم: این دوره عصر خلافت المنتصر خلیفه عباسی است كه برخلاف سیاست پدرش، رفتار دوستانه ای با شیعیان در پیش گرفت. المنتصر اموال زیادی بین علویان تقسیم كرد و حكم به تجدید بنای شهر كربلا و آستانه حضرت ابوالفضل العباس (ع) داد. در زمان او شهر كربلا
[ صفحه 182]
رونق زیادی یافت و زائرین از اطراف و اكناف به سوی این شهر مقدس سرازیر شدند و زید داعی، مبلغ هنگفتی برای ساختمان قبه و بارگاه حضرت عباس (ع) اختصاص داد و روضه مقدس آن حضرت (ع) را تعمیر اساسی نمود. [3] .
دوره ی چهارم: در سال 367 هجری، عضدالدوله دیلمی پادشاه مقتدر شیعه مذهب آل بویه كه بر قلمرو وسیعی از ایران و عراق حكومت می كرد وارد بغداد گردید و به زیارت كربلا و نجف رفت و دستور داد مرقد عظیم و باشكوهی برای حضرت العباس (ع) بنا كنند. بنای مذبور در سال 367 هجری آغاز شد و در سال 372 هجری پایان یافت. عمارت امروزه آستانه مطهر حضرت ابوالفضل (ع) از آثار عضدالدوله دیلمی است كه از شكوه و عظمت خاصی برخوردار است. [4] .
دوره پنجم: دوره پنجم عمران و آبادی مرقد مطهر باب الحوائج (ع) در عصر حكومت جلایریان است. پس از تأسیس این دولت در گوشه ای از ایران و به قدرت رسیدن شیخ حسن ایلكانی در سال 740 هجری، سلطان اویس - فرزند شیخ حسن ایلكانی - تعمیرات وسیعی در آستانه مطهر آن حضرت (ع) انجام داد. و در زمان حكومت فرزندنش سلطان احمد در
[ صفحه 183]
سال 786 هجری تعمیرات پایان یافت و هدایا و تحفه های فراوانی از ایران به آستانه مقدسه فرستاده شد. [5] .
دوره ی ششم: عصر صفویه در واقع دوره ی ششم از دوران عمارت مطهر باب الحوائج (ع) است. در این دوره شاه اسماعیل صفوی بنیانگذار حكومت شیعه صفوی روز 25 جمادی الثانی 914 هجری فاتحانه وارد بغداد شد و مورد استقبال بی نظیر شیعیان قرار گرفت، روز بعد (26 جمادی الثانی) به طرف كربلا حركت كرد و یك شبانه روز در حرم اباعبدالله الحسین (ع) معتكف شد و بعد به آستانه حضرت ابوالفضل (ع) شتافت و دستورات گسترده ای را در آن آستانه صادر كرد و دوازده قندیل از طلای خالص كه به نام دوازده امام با خود آورده بود، به حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) اهدا كرد و تمام حرم مطهر و رواق ها را با فرش های گرانبهای ابریشمی بافت اصفهان فرش كرد و خدمه مخصوص برای نگهداری و روشنایی قندیل های آن آستانه مقدس گمارد به گونه ای كه تبار آن خدمه امروزه با عنوان «آل قندیل» در كربلا شهرت دارند. شاه اسماعیل صفوی همچنین دستور كاشیكاری گنبد آن حضرت را صادر كرد تا سال 1302 هجری این كاشیكاری باقی بود. [6] .
[ صفحه 184]
دوره ی هفتم: عصر نادر شاه افشار نیز تعمیرات گسترده ای در آن بارگاه ملكوتی انجام گردید. نادر شاه افشار پادشاه مقتدر ایران در سال 1153 هجری هدایایی زیاد برای آستانه مقدس حضرت ابوالفضل (ع) فرستاد و تعمیرات گسترده و اساسی در آن حرم مطهر انجام داد.
در خلال حركت این گروه از زنان كوفی، گروه كثیری از زنان قبایل و عشایر اطراف نینوا و قادسیه و كربلا به آنها پیوستند، به نحوی كه جمعیت بسیار زیادی كه حتی تعداد آنها را به اغراق تا صد هزار گفته اند در كربلا حاضر شدند. این زنان بر سر قبر سیدالشهداء (ع) و حضرت عباس (ع) سایبانی زدند و به عزاداری قیام كردند و لذا از همان روز هفتم شهادت كربلائیان بر مزار مقدس ابا عبدالله الحسین (ع) و
[ صفحه 180]
اصحاب و انصار و اعوان آن حضرت (ع) و به خصوص حضرت عباس (ع) اثر قبری پدیدی آوردند.
در خصوص مزار مقدس حضرت عباس (ع) باید اشاره كرد كه علاوه بر زنان كوفی و دوستدار اهل بیت (ع) قبیله بنی كلاب - كه مادر حضرت عباس (ع) یعنی ام البنین (س) از آنها بود - و قبیله بنی اسد و سایر قبایل برای آبادی و عمران این روضه و بارگاه كوشا بودند و بنی امیه هم اگر در بنای قبر و روضه حضرت عباس (ع) شركت نمی كردند، مخالفتی هم نمی كردند.
بارگاه ملكوتی باب الحوائج حضرت عباس (ع) از آغاز تا كنون دوره های مختلف عمرانی را به خود دیده است كه با استناد به منابع و مآخذ، دوره های مهم عمران و آبادانی مرقد مطهر آن بزرگوار به شرح زیر است:
دوره ی اول: مختار بن ابوعبیده ثقفی كه در سال 66 هجری با كمك جمع كثیری از ایرانیان مقیم عراق كه معروف به موالی و از شیعیان مولا علی (ع) بودند و همچنین جمعی از اعراب كوفه و نواحی اطراف آن، به خونخواهی سیدالشهداء (ع) قیام كرد و در دوران اندك قدرت و حكومتش علاوه بر قصاص قاتلان حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به كمك شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) اولین عمارت آستانه مقدس حضرت ابوالفضل (ع) بنا گشت و این عمارت و به طور كلی تمام شهر
[ صفحه 181]
كربلا كم كم رو به آبادانی گذاشت اما بعدها توسط هارون الرشید خلیفه عباسی در سال 170 هجری این عمارت ویران گردید. [1] .
دوره ی دوم: مأمون پسر هارون الرشید كه در سال 198 هجری به كمك شیعیان و ایرانیان خصوصا خراسانیان قدرت را به دست گرفت، برای جلب قلوب شیعیان دست به اقداماتی زد از جمله ولایت عهدی امام رضا (ع) و همچنین برخورد مناسب با شیعیان. لذا این دوره فرصت مغتنمی برای شیعیان و محبان اهل بیت (ع) بود و با استفاده از این فرصت به احیاء و عمران عمارت مرقد مطهر آن حضرت (ع) پرداختند.
ولی در سال 232 هجری متوكل عباسی بر مسند خلافت نشست. وی كه عناد و دشمنی خاصی نسبت به شیعیان و آل ابیطالب (ع) داشت، دستور داد كه آستانه های مقدس سیدالشهداء و حضرت عباس (ع) و تمامی شهر كربلا را خراب كردند و تمام منطقه را شخم زدند و بر روی آن آب جاری كردند. [2] .
دوره ی سوم: این دوره عصر خلافت المنتصر خلیفه عباسی است كه برخلاف سیاست پدرش، رفتار دوستانه ای با شیعیان در پیش گرفت. المنتصر اموال زیادی بین علویان تقسیم كرد و حكم به تجدید بنای شهر كربلا و آستانه حضرت ابوالفضل العباس (ع) داد. در زمان او شهر كربلا
[ صفحه 182]
رونق زیادی یافت و زائرین از اطراف و اكناف به سوی این شهر مقدس سرازیر شدند و زید داعی، مبلغ هنگفتی برای ساختمان قبه و بارگاه حضرت عباس (ع) اختصاص داد و روضه مقدس آن حضرت (ع) را تعمیر اساسی نمود. [3] .
دوره ی چهارم: در سال 367 هجری، عضدالدوله دیلمی پادشاه مقتدر شیعه مذهب آل بویه كه بر قلمرو وسیعی از ایران و عراق حكومت می كرد وارد بغداد گردید و به زیارت كربلا و نجف رفت و دستور داد مرقد عظیم و باشكوهی برای حضرت العباس (ع) بنا كنند. بنای مذبور در سال 367 هجری آغاز شد و در سال 372 هجری پایان یافت. عمارت امروزه آستانه مطهر حضرت ابوالفضل (ع) از آثار عضدالدوله دیلمی است كه از شكوه و عظمت خاصی برخوردار است. [4] .
دوره پنجم: دوره پنجم عمران و آبادی مرقد مطهر باب الحوائج (ع) در عصر حكومت جلایریان است. پس از تأسیس این دولت در گوشه ای از ایران و به قدرت رسیدن شیخ حسن ایلكانی در سال 740 هجری، سلطان اویس - فرزند شیخ حسن ایلكانی - تعمیرات وسیعی در آستانه مطهر آن حضرت (ع) انجام داد. و در زمان حكومت فرزندنش سلطان احمد در
[ صفحه 183]
سال 786 هجری تعمیرات پایان یافت و هدایا و تحفه های فراوانی از ایران به آستانه مقدسه فرستاده شد. [5] .
دوره ی ششم: عصر صفویه در واقع دوره ی ششم از دوران عمارت مطهر باب الحوائج (ع) است. در این دوره شاه اسماعیل صفوی بنیانگذار حكومت شیعه صفوی روز 25 جمادی الثانی 914 هجری فاتحانه وارد بغداد شد و مورد استقبال بی نظیر شیعیان قرار گرفت، روز بعد (26 جمادی الثانی) به طرف كربلا حركت كرد و یك شبانه روز در حرم اباعبدالله الحسین (ع) معتكف شد و بعد به آستانه حضرت ابوالفضل (ع) شتافت و دستورات گسترده ای را در آن آستانه صادر كرد و دوازده قندیل از طلای خالص كه به نام دوازده امام با خود آورده بود، به حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) اهدا كرد و تمام حرم مطهر و رواق ها را با فرش های گرانبهای ابریشمی بافت اصفهان فرش كرد و خدمه مخصوص برای نگهداری و روشنایی قندیل های آن آستانه مقدس گمارد به گونه ای كه تبار آن خدمه امروزه با عنوان «آل قندیل» در كربلا شهرت دارند. شاه اسماعیل صفوی همچنین دستور كاشیكاری گنبد آن حضرت را صادر كرد تا سال 1302 هجری این كاشیكاری باقی بود. [6] .
[ صفحه 184]
دوره ی هفتم: عصر نادر شاه افشار نیز تعمیرات گسترده ای در آن بارگاه ملكوتی انجام گردید. نادر شاه افشار پادشاه مقتدر ایران در سال 1153 هجری هدایایی زیاد برای آستانه مقدس حضرت ابوالفضل (ع) فرستاد و تعمیرات گسترده و اساسی در آن حرم مطهر انجام داد.
[1] حضرت ابوالفضل (ع) مظهر....، ج 2، صص 244 - 5.
[2] حضرت اباالفضل (ع) مظهر....، ج 2، ص 245.
[3] چهره ي درخشان...، صص 272 - 4.
[4] چهره ي درخشان...، صص 272 - 4.
[5] حماسه ي پرچمدار كربلا، ص 55.
[6] در خصوص تعمير و بازسازي حرم مطهر امام حسين (ع) و حضرت عباس (ع) توسط شاه اسماعيل صفوي ر. ك: حبيب السير، ج 4، صص 494 - 6، جهان آرا، ص 271، لب التواريخ، ص 249 و عالم آراي شاه اسماعيل، ص 167 - 8.